चैत्यवंदन-पूर्वविधि
(प्रथम नीचे अनुसार इरियावहि करने हेतु निम्न सूत्र बोलकर एक खमासमण दे.)
इच्छामि खमासमण सूत्र इच्छामि खमा-समणो! वंदिउं, जावणिज्जाए निसीहिआए’, मत्थएण वंदामि १.
(भावार्थ- इस सूत्र द्वारा देवाधिदेव परमात्मा को तथा पंचमहाव्रतधारी साधु भगवंतों को वंदन किया जाता है.)
फिर निम्न सूत्र खड़े रहकर बोलें
इरियावहियं सूत्र इच्छा-कारेण संदिसह भगवन्! इरियावहियं पडिक्कमामि? इच्छं, इच्छामि पडिक्कमिउं १. इरियावहियाए, विराहणाए २. गमणागमणे ३. पाण-क्कमणे, बीयक्कमणे, हरिय-क्कमणे, ओसा-उत्तिंग-पणग-दग-मट्टी-मक्कडा-संताणा-संकमणे ४. जे मे जीवा विराहिया ५. एगिदिया, बेइंदिया, तेइंदिया, चउरिंदिया, पंचिंदिया ६. अभिहया, वत्तिया, लेसिया, संघाइया, संघट्टिया, परियाविया, किलामिया,उद्दविया, ठाणाओ ठाणं संकामिया, जीवियाओ ववरोविया, तस्स मिच्छा मि दुक्कडं ७.
(भावार्थ- इस सूत्र से चलते-फिरते जीवों की अज्ञान से विराधना हुई हो या पाप लगे हों वे दूर होते हैं.)
तस्स उत्तरी सूत्र
तस्स उत्तरी-करणेणं, पायच्छित्त-करणेणं, विसोही-करणेणं, विसल्ली-करणेणं, पावाणं कम्माणं निग्घायणट्ठाए, ठामि काउस्सग्गं.
(भावार्थ- इस सूत्र से इरियावहियं सूत्र से बाकी रहे हुए पापों की विशेष शुद्धि होती हैं.)
अन्नत्थ सूत्र
अन्नत्थ- ऊससिएणं, नीससिएणं, खासिएणं, छीएणं, जंभाइएणं, उड्डुएणं, वायनिसग्गेणं, भमलीए, पित्त-मुच्छाए १. सुहुमेहिं अंग-संचालेहिं, सुहुमेहिं खेलसंचालेहि, सुहुमेहिं दिट्ठि-संचालेहिं २. एवमाइएहिं आगारेहिं, अ-भग्गो अविराहिओ, हुज्ज मे काउस्सग्गो ३. जाव अरिहंताणं भगवंताणं, नमुक्कारेणं न पारेमि ४. ताव काय ठाणेणं मोणेणं झाणेणं, अप्पाणं वोसिरामि ५.
भावार्थ- इस सूत्र में कायोत्सर्ग के सोलह आगारों का वर्णन तथा कैसे काउसग्ग करना वो बताया है.
(फिर एक लोगस्स का ‘चंदेसु निम्मलयरा’ तक का और न आता हो तो चार नवकार का जिनमुद्रा में कायोत्सर्ग करे, फिर प्रगट लोगस्स बोलें.)
लोगस्स सूत्र
लोगस्स उज्जोअ-गरे, धम्म-तित्थ-यरे जिणे. अरिहंते कित्तइस्सं, चउवीसं पि केवली. १.
उसभ-मजिअं च वंदे, संभव-मभिणंदणं च सुमई च. पउम-प्पहं सुपासं, जिणं च चंद-प्पहं वंदे २.
सुविहिं च पुप्फ-दंतं, सीअल-सिज्जंस-वासु-पुज्जं च. विमल-मणतं च जिणं, धम्मं संतिं च वंदानि ३.
कुंथुं अरं च मल्लिं, वंदे मुणि-सुव्वयं नमि-जिणं च . वंदामि रिट्ठ-नेमिं पास तह वद्धमाणं च ४.
एवं मए अभिथुआ, विहुय-रय- मला पहीण-जर-मरणा. चउ-वीस पि जिणवरा, तित्थ-यरा मे पसीयंतु ५.
कित्तिय-वंदिय-महिया, जे ए लोगस्स उत्तमा सिद्धा. आरुग्ण-वोहि-लाभं समाहि-वर-मुत्तमं दितु ६.
चंदेसु निम्मल-यरा, आइच्चेसु अहियं पयास-यरा. सागर-वर-गंभीरा, सिद्धा सिद्धिं मम दिसंतु ७.
चैत्यवंदन करने की विधि
इच्छामि खमा-समणो! वंदिउं जावणिज्जाए निसीहिआए. मत्थारण वंदामि १.
( इस प्रकार से तीन खमासमण देकर ) इच्छाकारेण संदिसह भगवन् ! चैत्यवंदन करूँ’ इच्छं.
जंकिंचि ( योगमुद्रा में)
जंकिंचि नाम तित्थं, सग्गे पायालि माणुसे लोए, जाइं जिण बिंबाई, ताइं सव्वाइं वंदामि
नमुत्थुणं सूत्र
नमुत्थुणं, अरिहंताणं, भगवंताणं, आइ-गराणं, तित्थ-यराणं, सयं-संबुद्धाणं, पुरिसुत्तमाणं, पुरिस-सीहाणं, पुरिस वर पुंडरी आणं, पुरिस-वर-गंध-हत्थीर्ण, लोगुत्तमाणं, लोग-नाहाणं, लोग-हिआणं, लोग-पईवाणं, लोग-पज्जोअ-गराणं, अभय-दयाणं, चक्छु-दयाणं मग्ग- दयाणं, सरण- दयाणं, बोहि दयाणं, धम्म- दयाणं, धम्म-देसयाणं, धम्म-नायगाणं, धम्म-सारहीणं, धम्म-वर चाउरंत – चक्कवट्टीणं, अप्पडिहय-वर-नाण-दंसण-धराणं, वियट्ट-छउमाणं, जिणाणं, जावयाणं, तिन्नाणं, तारयाणं, बुद्धाणं, बोहयाणं, मुत्ताणं, मोअगाणं सव्वभ्रूणं, सव्य-दरिसीणं, सिवमयल-मरुअ-मणंत-मक्खय-मव्वाबाह-मपुणरावित्ति सिद्धिगइ-नामधेयं ठाणं संपत्ताणं, नमो जिणाणं, जिअ भयाणं, जे अ अईया सिद्धा, जे अ भविस्संति-नागए काले, संपइ अ वट्टमाणा, सव्वे ति-विहेण वंदामि.
जायंति चेइआई सूत्र
जावंति चेइआइं, उड्ढे अ अहे अ तिरिअ-लोए अ. सव्वाई ताई वंदे, इह संतो तत्थ संताई १.
इच्छामि खमा-समणो! वंदिरं, जावणिज्जाए निसीहिआए, मत्थएण वंदामि
जावंत केवि साहू (मुक्ताशुक्ति मुद्रा में)
जावंत केवि साहू, भरहेरवय-महा-विदेहे अ. सव्वेसिं तेसिं पणओ, ति-विहेण ति-दंड- विरयाणं १.
श्री उवसग्गहरं स्तवन् (योग मुद्रा में)
उवसग्ग-हरं पासं, पासं वंदामि कम्म-घण-मुक्कं. विसहर-विस-निन्नासं, मंगल-कल्लाण-आवासं विसहर-फुलिंग-मंतं, कंठे धारेइ जो सया मणुओ. तस्स गह-रोग-मारी, दुट्ठ-जरा जंति उवसामं२. चिट्ठउ दूरे मंतो, तुज्झ पणामो वि बहु-फलो होइ. नर-तिरिएसु वि जीवा, पावंति न दुक्ख-दोगच्चं ३. तुह सम्मत्ते लद्धे, चिंतामणि-कप्प-पायव-महिए. पावंति अविग्घेणं, जीवा अयरामरं ठाणं ४. इय संथुओ महायस! भत्ति-भर-निब्मरेण हिअएण. ता देव! दिज्ज बोहिं, भवे भवे पास! जिण-चंद! ५. (दो हाथ मस्तक पर रखे, स्त्रियाँ कोहनी ऊंची न करें)
जय वीयराय (मुक्ताशुक्ति मुद्रा में)
जय वीयराय! जग-गुरु!, होउ ममं तुह प्पभावओ भयवं!. भव-निव्वेओ मग्गाणुसारिआ इट्ठफल-सिद्धी १. लोग-विरुद्ध-च्चाओ गुरु-जण-पूआ परत्थ-करणं च. सुह-गुरु-जोगो तव्वयण-सेवणा आ-भवमखंडा 2. (योग मुद्रा में) वारिज्जइ जइ वि नियाण-बंधणं वीयराय! तुह समये. तह वि मम हुज्ज सेवा, भवे भवे तुम्ह चलणाणं 3. दुक्ख-क्खओ कम्म-क्खओ, समाहि-मरणं च बोहि-लाभो अ. संपज्जउ मह एअं, तुह नाह! पणाम-करणेणं 4. सर्व-मंगल-मांगल्यं, सर्व-कल्याण-कारणम्. प्रधानं सर्व-धर्माणां, जैनं जयति शासनम् 5. (फिर खड़े होकर)
अरिहंत चेइयाणं
अरिहंत-चेइयाणं, करेमि काउस्सग्गं, वंदण-वत्तिआए, पूअण-वत्तिआए, सक्कारवत्तिआए, सम्माण-वत्तिआए, बोहि-लाभ-वत्तिआए, निरुवसग्ग-वत्तिआए, सद्धाए, मेहाए, धिईए, धारणाए, अणुप्पेहाए वड्ढमाणीए, ठामि काउस्सग्गं.
अन्नत्थ सूत्र
अन्नत्थ-ऊससिएणं, नीससिएणं, खासिएणं, छीएणं, जंभाइएणं, उड्डुएणं, वायनिसग्गेणं, भमलीए, पित्त-मुच्छाए 1. सुहुमेहिं अंग-संचालेहि, सुहुमेहं खेलसंचालेहिं, सुहुमेहिं दिट्ठि-संचालेहिं 2. एवमाइएहिं आगारेहिं, अ-भग्गो अविराहिओ, हुज्ज मे काउस्सग्गो 3. जाव अरिहंताणं भगवंताणं, नमुक्कारेणं न पारेमि 4. ताव कायं ठाणेणं मोणेणं झाणेणं, अप्पाणं वोसिरामि 5. फिर एक नवकार का कायोत्सर्ग कर, पार कर ‘नमोऽर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधुभ्यः’ कह कर थोय कहें।
थोय
आदि जिनवर राया, जास सोवन्न काया,
मरुदेवी माया, धोरी लंछन पाया,
जगत स्थिति निपाया, शुद्ध चारित्र पाया;
केवल श्रीराया, मोक्ष नगरे सिधाया. १.